Thi Văn điểm cao là nguyện vọng chính đáng của mỗi học sinh. Để làm được điều đó, các em cần có một lộ trình ôn thi Văn khoa học, vừa củng cố kiến thức trọng tâm, vừa rèn luyện kỹ năng. Với sự hỗ trợ của Internet và Trí tuệ nhân tạo (AI), học sinh có thể tự xây dựng lộ trình ôn thi Văn theo nhu cầu cá nhân. Bài viết chia sẻ các bước cần làm để ổn định tâm lý và tự ôn thi Văn hiệu quả cho học sinh cấp Hai và cấp Ba.
1. Nguyên tắc ôn thi khi tâm lý hoảng loạn
Môn Ngữ văn chiếm thời lượng rất lớn trong chương trình giáo dục phổ thông. Học sinh có 5 năm học môn Tiếng Việt để làm quen với ngôn ngữ, tích luỹ vốn từ vựng và thực hành các kỹ thuật viết cơ bản. Trong 7 năm tiếp theo, học sinh cấp Hai và cấp Ba học môn Ngữ văn, đi sâu hơn vào hai phương diện là ngôn ngữ và văn học. Lúc này việc học trở nên phức tạp hơn, các em rất dễ mất nhịp môn Văn và dần rơi vào tình trạng “mất gốc”.
Chúng ta biết nói Tiếng Việt nhưng lại bối rối khi bày tỏ quan điểm hoặc trao đổi với thầy cô, bè bạn. Chúng ta biết đọc Tiếng Việt nhưng bế tắc khi viết bài văn thảo luận, bàn bạc về các vấn đề quan trọng trong đời sống... Hoá ra việc biết một ngôn ngữ không có nghĩa là sử dụng hiệu quả ngôn ngữ đó trong giao tiếp, phục vụ mục đích học tập và công việc.
Tình trạng “mất gốc” gây ra áp lực tâm lý rất lớn khi ôn thi Văn. Sĩ tử có mục tiêu nhưng không biết mình nên làm gì để có điểm tốt, cũng không biết mình phải bắt đầu từ đâu.
Trong tình huống này, đề thi chính là “phao cứu sinh” với những gợi ý rất cụ thể về yêu cầu của ban giám khảo. Bám sát đề thi là nguyên tắc cốt lõi để thoát khỏi tâm lý hoảng loạn. Các đề thi theo cấu trúc của Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ cho chúng ta biết kỳ thi kiểm tra kiến thức/kỹ năng nào, từ đó tự ôn luyện đúng và trúng.
2. Lộ trình ôn thi Văn thực chất với 3 giai đoạn
Lộ trình ôn thi được triển khai bất cứ thời điểm nào học sinh sẵn sàng. Các em có thể dành 12 tuần, 24 tuần, 36 tuần – thậm chí là cả năm để chuẩn bị tốt nhất cho kỳ thi Ngữ văn. Việc ôn tập được cá nhân hoá với nhu cầu từng bạn, nhưng sẽ đi qua ba giai đoạn với tỉ lệ thời gian tương ứng. Xem thêm trong hình minh hoạ.
2.1. Giai đoạn nhận diện lỗ hổng kiến thức/kỹ năng
Giai đoạn mang tính nền tảng và chiếm 40% thời lượng ôn thi.
Sự thật là tâm trí của chúng ta không thể ghi nhớ tất cả những gì đã được học. Nếu máy móc vận hành bằng thao tác lưu-xoá dữ liệu thì não bộ con người chỉ lưu trữ những thông tin quan trọng, lặp đi lặp lại và gắn liền với cảm xúc mạnh mẽ. Vì vậy, các em đừng quá thất vọng về bản thân nếu đến kỳ thi mà quên kiến thức hoặc không biết cách làm bài. Hãy nhớ rằng “quên” là điều bình thường. Bất cứ khi nào các em muốn, chúng ta đều có thể tự học để trang bị kiến thức một lần nữa.
Sau đây là trích đoạn video chia sẻ chi tiết về giai đoạn nhận diện lỗ hổng:
Hiện nay có vô số nguồn tài liệu cho chúng ta học tập và rèn luyện. Trong khuôn khổ dự án Tự Học 5.0, tác giả gợi ý một số trang báo hoặc chuỗi bài giảng để “vá lỗ hổng” kiến thức môn Ngữ văn (do tác giả thực hiện, đã xem hoặc đã đọc).
► A. Về kiến thức Tiếng Việt: Tìm lại trong sách giáo khoa (sách giấy/sách điện tử trên mạng), cần đọc lý thuyết kèm ví dụ để hiểu kiến thức sâu hơn.
Các em cũng có thể sử dụng AI như ChatGPT, Gemini, Claude AI để tra cứu về các kiến thức Tiếng Việt. Câu lệnh thường bắt đầu bằng: “Tớ đang ôn tập môn Văn và cần củng cố mảng kiến thức về […] Cậu hãy cung cấp khái niệm và nêu ví dụ, kèm trích nguồn để đảm bảo tính xác thực.” Sau đó, các em có thể trò chuyện kỹ hơn với AI để hiểu sâu và nhớ lâu kiến thức.
► B. Về kỹ năng Tập làm văn: Tìm hiểu về phương thức biểu đạt, đặc biệt là tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận. Sau đó các em cần đảm bảo mình đã hiểu bản chất của văn nghị luận (viết để làm gì), các thao tác lập luận là gì. Sau đây là một số video hữu ích, cung cấp tổng quan kiến thức phần văn nghị luận:
B1. Video 1 tiếng lấy lại gốc nghị luận xã hội
B2. Video 40 phút nắm chắc quy trình viết bài NLXH từ bỏ thói quen xấu
B3. Video 1 tiếng “mài sắc” tư duy nghị luận xã hội (Nâng cao, dành cho học sinh có mục tiêu được điểm khá/giỏi).
B4. Sách Văn học cách mạng – Theo dấu ước mơ gồm 10 bài nghị luận 600 chữ, trình bày chi tiết về các kỹ thuật viết và cách lồng ghép kiến thức Tiếng Việt vào viết văn.
► C. Về kiến thức Văn học: Đây là mảng kiến thức khó nhất nhưng được ứng dụng rộng nhất, cho cả phần Đọc hiểu và Nghị luận văn học. Các em có thể đọc lại trong sách giáo khoa hoặc hỏi thầy cô trên lớp. Hiện trên mạng cũng có các bài viết/bài giảng trực tuyến, ví dụ:
C1. Thư viện số Yên Văn (kiến thức về từ vựng Tiếng Việt trong khi phân tích thơ ca, kiến thức về lý luận văn học cơ bản, các hình tượng thơ phổ biến…)
C2. Chuỗi video Lấy gốc Nghị luận Văn học thuộc dự án Tự Học 5.0, chia sẻ kiến thức cơ bản và dễ gặp trong quá trình học-thi Văn.
► D. Về hiểu biết xã hội: Đọc báo, xem truyền hình. Cụ thể là chuyên trang Báo Nhân dân Tri thức chuyên sâu, VTV Đặc biệt hoặc Chương trình Việc tử tế hoặc các tin tức thời sự trên các báo chí chính thống. Ngoài ra, Cổng thông tin điện tử của từng địa phương cũng là một nguồn nội dung hữu ích. Các em có thể nghe podcast chuyên sâu để hiểu hơn về tâm lý học, xã hội học, cách nhìn nhận các hiện tượng/tư tưởng trong bối cảnh hiện đại.
Để quản lý tiến độ ôn tập, học sinh có thể làm bảng theo dõi. Biểu mẫu theo dõi Lộ trình ôn thi Văn thực chất có thể tải tại đây. Các em hãy thay đổi sáng tạo hơn theo nhu cầu của mình nhé!
2.2. Giai đoạn phát triển tư duy
Giai đoạn này chiếm 30% thời lượng ôn thi.
Sau khi đã “vá lỗ hổng” về kiến thức/kỹ năng, chúng ta tiếp tục rèn luyện khả năng tư duy để tăng phản xạ trước đề bài. Cần lưu ý rằng, các nền tảng mạng xã hội với nội dung siêu ngắn đang bào mòn khả năng suy nghĩ của con người. Chúng ta khó tập trung hơn. Khi đối diện với các bài tập phải suy luận, chúng ta lúng túng, nghĩ lộn xộn và khó giải quyết trọn vẹn một vấn đề. Vì vậy, phát triển tư duy là lúc các em luyện cách nghĩ khi gặp đề bài, sau này có thể áp dụng hiệu quả trong đời sống thực tiễn. Xem thêm tại video:
Một số video trong chuỗi “Phương pháp tư duy” thuộc dự án Tự Học 5.0.
► Lưu ý: Có rất nhiều sách và tài liệu trên mạng chia sẻ về phương pháp tư duy, bạn có thể tự do lựa chọn nguồn tài liệu phù hợp với mình.
2.3. Giai đoạn nâng cấp bài viết
Sau bước vá lổ hổng và phát triển tư duy, chúng ta đến phần “thực hành” trước khi thực chiến trong kỳ thi. Giai đoạn giúp hoàn thiện kỹ năng viết, chiếm 30% thời lượng ôn thi.
Ngay cả khi không có giáo viên hướng dẫn trực tiếp, chúng ta có thể tự sửa bài với series Nâng cấp bài viết với AI – hướng dẫn chuyên sâu cho người thực sự muốn cải thiện kỹ năng viết. Các video tập trung vào 4 lỗi kinh điển: lỗi lập luận, lỗi viết sáo rỗng, lỗi lạc đề và lỗi diễn đạt trong Tiếng Việt.
Chúc các em ôn thi hiệu quả và tự bồi đắp thực lực trong môn học này.
Khi đi học, thi Văn được điểm cao.
Khi đi làm, giao tiếp khéo léo và từng bước khẳng định bản thân trong một thế giới hỗn loạn.
Cảm ơn các em đã tham gia dự án Tự Học 5.0.